ΝΙΟ ΧΩΡΙΟ (ή Νέο Χωριό)

Το Νιό Χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 52 μέτρων στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του Κοιλιάρη, κοντά στο σημείο όπου τα υψώματα του Βάμου συναντούν τους πρόποδες των Λευκών Ορέων, πάνω από τα χωριά Πρόβαρμα και Μαχαιροί. Παρότι το όνομά του υποδεικνύει ότι είναι σχετικά «νέο» χωριό, αναφέρεται σε απογραφή του Barozzi το 1577 ως Neoghorio Psichro (Ψυχρό είναι η παλιά ονομασία του Αποκόρωνα), του Καστροφύλακα το 1583 ως Neo Corio και του Basilicata το 1630 ως Neo Choriò. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, το Νιό Χωριό έγινε έδρα φρουράς των γενιτσάρων (yeniçeri), καθώς χάρη στη στρατηγική του θέση μπορούσαν να ελέγχουν μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Κοιλιάρη, αλλά και τις διαβάσεις προς τα νότια και τον υπόλοιπο Αποκόρωνα. Μετά την διάλυση του τάγματος από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ το 1826 το χωριό έγινε βακουφικό, δηλαδή ιδιοκτησία κοινωφελούς ιδρύματος (vakıf) κάποιου τζαμιού της πόλης των Χανίων. Σύμφωνα με την αιγυπτιακή απογραφή του 1834, στο Νιό Χωριό κατοικούσαν 50 χριστιανικές και 3 μουσουλμανικές οικογένειες.

Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αποστόλου Θωμά, μπροστά από την οποία υπάρχει μνημείο για τους ντόπιους πεσόντες στους εθνικούς αγώνες, ενώ παραδίπλα υπάρχει ένα πηγάδι και ένας γέρικος πλάτανος. Στην πάνω γειτονιά σώζεται ένα ενδιαφέρον συγκρότημα φεουδαρχικής κατοικίας, το οποίο χτίστηκε κατά την ύστερη Βενετοκρατία, αλλά έχει προσθήκες και από την Τουρκοκρατία. Το συγκρότημα αυτό είναι γνωστό ως «σπίτια των Σαρήδων» και αποτελείται από μια έπαυλη, ένα ελαιοτριβείο (φάμπρικα), στάβλους και αποθήκες. Ένα άλλο αξιόλογο μνημείο του χωριού είναι ο κουλές, ένας οθωμανικός πύργος που χτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1860 σε ένα ύψωμα στα νότια του χωριού, προκειμένου οι Οθωμανοί να παγιώσουν τον έλεγχό τους στην περιοχή. Σε μικρή απόσταση από τον Κουλέ υπήρχε το «Κουλεδάκι», ένα δεύτερο οχυρό κτίσμα όπου λέγεται ότι κατοικούσε ο διοικητής της φρουράς, ενώ μεταξύ των δύο υπήρχε μια μεγάλη στέρνα, η οποία σώζεται έως σήμερα με κάποιες επεμβάσεις.

Διοικητικά, το Νιό Χωριό αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Αρμένων το 1881 μαζί με τα χωριά Κατσουφρυανά και Μανουδιανά, μέρος του ίδιου δήμου το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920, και αυτοτελής κοινότητα μετά το 1925, η οποία έγινε ξανά μέρος του Δήμου Αρμένων το 1997, έως ότου αυτός έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης