ΣΤΥΛΟΣ

Ο Στύλος βρίσκεται σε υψόμετρο 63 μέτρων στα δυτικά της κοιλάδας του Κοιλιάρη. Στη θέση Αζωγυρέ στα βορειοανατολικά του χωριού υπάρχουν κατάλοιπα ενός οικισμού που εγκαταλείφθηκε κατά την Υστερομινωική περίοδο (1560-1050 π.Χ.), όπου βρέθηκαν μεταξύ άλλων ένα εργαστήρι αγγειοπλαστικής και ένας θολωτός τάφος. Δεν είναι σαφές αν η περιοχή κατοικούνταν συνεχόμενα, αλλά ο Στύλος ήταν σημαντικός οικισμός κατά τη βυζαντινή περίοδο, πράγμα που μαρτυρούν οι παλιές και ενδιαφέρουσες εκκλησίες του. Στα βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται η σταυροειδής εκκλησία της Παναγίας της Ζερβιώτισσας που χτίστηκε τον 10ο αιώνα, ενώ στη βόρεια είσοδο του χωριού βρίσκεται ένας δίκλιτος ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και τον Άγιο Νικόλαο, στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκαν τα λείψανα ενός παλαιότερου ναού του 7ου ή 8ου αιώνα.

Το 1267 ο Στύλος αναγνωρίστηκε ως μετόχι της Μονής του Αγίου Ιωάννη της Πάτμου, ενώ το 1401 ο Λατίνος επίσκοπος Καλαμώνος Anthonio de Ballancinis ανέφερε ότι ο Στύλος «κείται εις τα μέρη της επισκοπής του», πράγμα που υποδηλώνει ότι ο Αποκόρωνας υπαγόταν εκκλησιαστικά στο Ρέθυμνο και όχι στην Κυδωνία, με την οποία συνδέθηκε αργότερα. Το χωριό αναφέρεται από τον Barozzi το 1577 ως Stillio, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Stillo και από τον Basilicata το 1630 ως Stilo. Λόγω της πεδινής του θέσης, το χωριό αποτέλεσε επανειλημμένα χώρο εγκατάστασης οθωμανικών στρατευμάτων, ιδίως κατά τις επαναστάσεις του 1821, του 1866 και του 1889, οπότε και συγκλήθηκε στο Στύλο η «Γενική των Κρητών Συνέλευσις», η οποία εξέλεξε ως πρόεδρο τον Αντώνη Σήφακα.

Στη σύγχρονη ιστορία, μέσα και γύρω από τον Στύλο έγινε στις 28 Μαΐου 1941 μία από τις τελευταίες συγκρούσεις της Μάχης της Κρήτης, όταν Γερμανοί του 85ου Ορεινού Συντάγματος επιτέθηκαν στους άνδρες της 5ης Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας που υπερασπίζονταν το χωριό. Η μάχη ήταν σκληρή και διήρκεσε για μερικές ώρες, έως ότου τα Συμμαχικά τμήματα αποφάσισαν να συμπτυχθούν προς το Νιό Χωριό και τους Άγιους Πάντες (Μπαμπαλή).

Στα βορειοδυτικά του Στύλου, κοντά στο σημείο όπου τελειώνει το εντυπωσιακό φαράγγι του Δικτάμου, βρίσκεται ο μικρός οικισμός Φαράγγι. Παρά την εντυπωσιακή ομορφιά του και την εγγύτητά του σε ιστορικά μνημεία όπως η αρχαία Απτέρα και το Ιτζεδίν, το φαράγγι του Δικτάμου δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά ούτε και η μικρή λίμνη που σχηματίζεται εδώ κατά τους χειμερινούς μήνες. Στα ανατολικά του οικισμού, κοντά στον κύριο δρόμο προς τις Καλύβες, βρίσκεται ο νερόμυλος του Στύλου, ενώ βορειότερα, στη θέση Πλατανάκια, βρίσκεται μια μικρή γραφική εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη το Ριγολόγο.

Διοικητικά, ο Στύλος αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Αρμένων το 1881 και το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920 και αυτοτελής κοινότητα μετά το 1925, στην οποία επίσης υπάγονται οι οικισμοί Πρόβαρμα και Σαμωνάς. Το 1997 ο Στύλος έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Αρμένων, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης