ΕΞΩΠΟΛΗ

Η Εξώπολη (ή Ξώπολη) είναι χτισμένη σε υψόμετρο 133 μέτρων σε μια βουνοπλαγιά με θέα τον Κόλπο του Αλμυρού. Παλιά το χωριό λεγόταν Χρυσούπολη, ονομασία που ενδεχομένως οφείλεται στο ότι άκμασε κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου ως εμπορικός κόμβος ανάμεσα στην ενδοχώρα του Αποκόρωνα και την περιοχή γύρω από τον Κόλπο του Αλμυρού. Το χωριό αναφέρεται από τον Barozzi το 1577 ως Ghrussopoli, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Argiromuri Chrussopulli και από τον Basilicata το 1630 ως Assogieromuri Chrussopoli. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρονται δύο διακριτά χωριά με τα ονόματα Xopolis και Azoeromuri, τα οποία έγιναν Ξώπολις και Αργυρομούρι του Δήμου Βάμου το 1881. Η Εξώπολη πέρασε στην αφάνεια μετά την ίδρυση της Γεωργιούπολης στις αρχές του 20ου αιώνα, αν και η τουριστική ανάπτυξη της τελευταίας ευνόησε και τη δική της.

Στο κέντρο του χωριού υπάρχει η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αγίου Δημητρίου, η οποία έχει το εξαιρετικά σπάνιο χαρακτηριστικό ότι έχει ένα κλίτος και έναν θόλο, αλλά δύο αγίες τράπεζες και δύο κόγχες ιερού. Πρωτομάστορας της εκκλησίας αυτής ήταν ο Γιώργης Γιωργαράκης από τον Κεφαλά, ενώ Κεφαλιανός ήταν και ο κατασκευαστής του εντυπωσιακού τέμπλου του, Παπαγιάννης Πρινόλης ή Πρινολάκης. Η εκκλησία άρχισε να χτίζεται το 1888 και τα εγκαίνιά της έγιναν το 1908. Σε αυτήν φιλοξενείται το μοναδικό λάβαρο που έχει δημιουργηθεί με βάση σημαία της Κρητικής Πολιτείας, κατασκευασμένο το 1901 στην Αθήνα (το άνω αριστερό τετράγωνο της σημαίας επιχρωματίστηκε μπλε το 1913). Μια άλλη σημαντική εκκλησία είναι αυτή του Αγίου Βασιλείου, η οποία εκτιμάται ότι χτίστηκε από τον Όσιο Ιωάννη τον Ξένο τον 13ο αιώνα.

Πέρα από τις εκκλησίες της, η Εξώπολη είναι γνωστή για το έθιμο «πέταγμα του κουδουνιού», που γίνεται στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) στη γειτονιά Αργυρομούρι. Σύμφωνα με αυτό, ο ιερέας του χωριού βάζει μέσα σ’ ένα κουδούνι μπαρούτι, σκόρδο, αλάτι και λιβάνι, και μετά πετάει το κουδούνι στα αιγοπρόβατα που έχουν συγκεντρωθεί μπροστά από την εκκλησία. Το πρώτο ζώο που θα ακουμπήσει το κουδούνι το φοράει για όσο ζει, προφυλάσσοντας τον ιδιοκτήτη και την οικογένειά του από το «κακό μάτι».

Διοικητικά, το χωριό αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Βάμου το 1881 και το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920 και μέρος της Kοινότητας Γεωργιούπολης το 1928. Το 1951 το χωριό αναφέρεται ως τμήμα της Κοινότητας Καλαμίτσι Αμυγδάλι, ιδιότητα που διατήρησε μέχρι την επανίδρυση του Δήμου Γεωργιούπολης το 1999, ο οποίος έγινε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αποκορώνου το 2010. H παραλία Καλυβάκι, μεταξύ των ποταμών Αλμυρού και Βλυχάδας, υπάγεται στην Εξώπολη.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης