ΠΕΜΟΝΙΑ

Τα Πεμόνια βρίσκονται σε υψόμετρο 214 μέτρων στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Αλμυρού, στη μέση περίπου της Δ.Ε. Φρε. Η ονομασία τους προέρχεται από τη βενετική λέξη Pomogna, που σημαίνει «φέουδο». Στη θέση Λακασάς έχουν βρεθεί ίχνη κτηρίων που μαρτυρούν ότι η περιοχή κατοικούνταν κατά την αρχαιότητα, αλλά αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τη Βενετοκρατία, οπότε και υπήρχαν σύμφωνα με τις απογραφές τουλάχιστον πέντε οικισμοί με το όνομα «Πομόνια» (Pomogna). Τα σημερινά Πεμόνια ταυτίζονται με τον οικισμό Pomogna Barozzi, δηλαδή το «φέουδο της οικογένειας Μπαρότση». Ο οικισμός αναφέρεται με το όνομα αυτό από τον Barozzi το 1577 και από τον Basilicata το 1630, ενώ εκτιμάται ότι η εγγραφή Pomonia de ma Zuana Barozzi που γίνεται από τον Καστροφύλακα το 1583 αφορά το ίδιο χωριό. Τα ίχνη της οικογένειας Μπαρότση χάνονται μετά την κατάληψη του Αποκόρωνα από τους Οθωμανούς το 1646 (μάλλον έφυγαν για το Ηράκλειο ή τη Βενετία), με αποτέλεσμα να αφαιρεθεί το όνομά τους από το όνομα του χωριού.

Κατά α επόμενα χρόνια τη διοίκηση του χωριού ανέλαβαν δύο αγάδες που ονομάζονταν Πιτσαμάνο (Pizzamano) και Πρεμαρίν (Premarin), ονόματα που μαρτυρούν ότι ήταν άρχοντες βενετικής καταγωγής που εξισλαμίστηκαν. Αυτοί μοίρασαν το χωριό μεταξύ τους σε δύο γειτονιές που αποκαλούνταν «Μέσα χωριό» και «Πέρα χωριό», ονομασίες που επιβιώνουν έως τις μέρες μας. Πέρα από τους άρχοντες θα πρέπει να εξισλαμίστηκαν και αρκετοί κάτοικοι του χωριού, καθώς σε αυτό υπήρχε μουσουλμανικό νεκροταφείο (στην περιοχή Μερτζαλίκια, παραφθορά της τουρκικής λέξης mezarlık), ενώ από εδώ λέγεται ότι κατάγονταν ο Χατζή Χουσεΐν, που σκοτώθηκε το 1866, και οι Κουρταγάδες, που στα μέσα του 19ου αιώνα λυμαίνονταν την επαρχία με τους «ζουρίδες» τους (σώματα ένοπλων μουσουλμάνων). Τα Πεμόνια ανέδειξαν σημαντικές προσωπικότητες και μεταξύ των χριστιανών, όπως τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Σμαραγδή «Αλιβάνιστο» που σκοτώθηκε στα Τσικαλαριά στις 12 Ιουλίου 1822 και τον νομικό Νικόλαο Κ. Κουτσουρελάκη, ο οποίος υπηρέτησε ως συνταγματάρχης της στρατιωτικής δικαιοσύνης και συνέβαλε στη σύνταξη του πρώτου συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας (1899).

Λίγο πιο έξω από το χωριό, στον δρόμο προς το Φρε, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία χτίστηκε τον 10ο ή 11ο αιώνα και γιορτάζει στις 3 Νοεμβρίου. Οι ντόπιοι την αναφέρουν ως του «Άη Γιώργη του Μεθυστή», καθώς την περίοδο της γιορτής της γίνεται η πρώτη δοκιμή του κρασιού. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στη γιορτή της, στις 15 Αυγούστου, ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι.

Διοικητικά, τα Πεμόνια αναφέρονται ως μέρος του Δήμου Φρε το 1881 και το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920 και ως κοινότητα Πεμονίων μετά το 1925, στην οποία υπάγονταν τα χωριά Μπαμπαλή (μέχρι το 1926), Παϊδοχώρι και Νεροχώρι (μέχρι το 1929). Το 1997 τα Πεμόνια έγιναν μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Φρε, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης