ΜΑΖΑ

Η Μάζα βρίσκεται σε υψόμετρο 160 μέτρων στα υψώματα που εκτείνονται στη νότια πλευρά του Βρυσιανού ποταμού. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του χωριού ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου, όταν η Κρήτη είχε 100 πόλεις (εξ ου και ήταν γνωστή ως Εκατόπολις) και στο μέρος αυτό συγκεντρώνονταν πολλά άτομα για συνελεύσεις, εξ ου και Μάζα. Στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται ο μονόχωρος καμαρόσκεπος ναός του Αγίου Νικολάου, όπου σώζονται σπάνιες και εντυπωσιακές τοιχογραφίες του αγιογράφου Ιωάννη Παγωμένου που χρονολογούνται το 1325. Η επιγραφή πάνω από την είσοδο αναφέρει την εκκλησία ως «του Αγίου Νικολάου του Μαζιανού», που σημαίνει ότι το χωριό προϋπήρχε της εκκλησίας. Μέσα και γύρω από τον ναό ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφής τάφοι άγνωστης χρονολογίας, ενώ λίγο πιο έξω από το χωριό βρίσκεται η εκκλησία του Σωτήρος του 16ου αιώνα. Το χωριό αναφέρεται από τον Barozzi το 1577 ως Masa, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Maxa Filippu Ganbassa (Μάζα, Φιλίππου και Χάμπαθα) και από τον Basilicata το 1630 ως Masa Alicambo (Αλικάμπου).

Στα τέλη του 18ου αιώνα η Μάζα έγινε μετόχι του γενίτσαρου Ιμπραήμ Αληδάκη, ο οποίος είχε ως έδρα του τον Εμπρόσνερο και έλεγχε μια μεγάλη περιοχή από τα στενά του Αλμυρού μέχρι το Στύλο και τις κορυφές των Λευκών Ορέων. Ο Αληδάκης φαίνεται να συγκέντρωνε στρατό στη Μάζα για περιπολίες ή επιθέσεις στον ανατολικό Αποκόρωνα, για αυτό μια τοποθεσία κοντά στο χωριό ονομάστηκε Αγαδικός Χώρος, υποδηλώνοντας ότι εκεί συγκεντρώνονταν οι αγάδες, δηλαδή οι αξιωματικοί του στρατού του. Ένας άλλος αξιόλογος χώρος είναι η σπηλιά στην τοποθεσία Βωλόκοι ή Κουδουνοβωλόκοι, όπου λένε ότι κατέφυγε ένας μουσουλμάνος μετά την μάχη στην Κεφαλόβρυση το 1877 και ανακάλυψε τρία γλυπτά που μοιάζουν με παλιούς ηγεμόνες της περιοχής. Στη βόρεια πλευρά του χωριού υπάρχει μια πέτρινη θολωτή κρήνη με κοινόχρηστες γούρνες, ενώ ακόμα πιο βόρεια βρίσκεται η Ελληνι(στι)κή Καμάρα, μια από τις παλιότερες τοξωτές γέφυρες που σώζονται στην Κρήτη. Χτίστηκε την Ελληνιστική περίοδο (323-30 π.Χ.), αλλά έχει υποστεί μεταγενέστερες προσθήκες. Από πάνω της περνούσε ο κύριος δρόμος που συνέδεε τα Χανιά με το Ρέθυμνο, γνωστός κατά τη Βενετοκρατία ως «Βασιλική Στράτα» (Strada Reale).

Διοικητικά, η Μάζα αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Μαθέ το 1881, του Δήμου Γεωργιούπολης το 1900 και ως έδρα ομώνυμης κοινότητας μετά το 1925, στην οποία υπάγονταν επίσης οι οικισμοί Φίλιππος, Φονές και Χάμπαθα. Μερικούς μήνες αργότερα ο Φίλιππος αποσπάστηκε από τη Μάζα και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Βρυσών, ενώ το 1997 η κοινότητα Μάζας έγινε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Κρυονερίδας, ο οποίος έγινε μέρος του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης