Η Ασή Γωνιά βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του Δήμου Αποκορώνου σε υψόμετρο 418 μέτρων, σε μια πλαγιά του όρους Ομανιτέ, γνωστό στους ντόπιους ως Ασηγωνιώτικη μαδάρα. Λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του χωριού στο βάθος του Ασηγωνιώτικου φαραγγιού, ο οικισμός ονομάστηκε Γωνιά, ονομασία που αναφέρεται ως Gognia από τον Barozzi το 1577 και Gognà από τον Καστροφύλακα το 1583. Μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς το 1646 το χωριό ονομάστηκε Μέσα ή Έσω Γωνιά (İçeri Gonya), αλλά αργότερα μετονομάστηκε Ασή Γωνιά, ώστε να αποτυπώνει τον ατίθασο χαρακτήρα των κατοίκων του («ασή» στα τουρκικά σημαίνει «ανυπότακτος»).

Πιστό στο όνομα του, το χωριό έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες των χριστιανών της Κρήτης κατά των Οθωμανών. Τον Αύγουστο του 1866 συνεδρίασε στην Ασή Γωνιά η Παγκρήτια Επαναστατική Συνέλευση, ενώ τον Φεβρουάριο του 1867 εγκαταστάθηκε εκεί η «Προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης». Η επανάσταση αυτή έληξε τον Δεκέμβριο του 1868, όταν τα μέλη της προσωρινής κυβέρνησης εξέδωσαν στον Χαϊνόσπηλιο, ένα σπήλαιο νοτιοδυτικά του χωριού, ψήφισμα με τίτλο «Ένωση ή Θάνατος». Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1895 εγκαταστάθηκε στην Ασή Γωνιά η Μεταπολιτευτική Επιτροπή, η οποία κατάφερε με την υποστήριξη των ντόπιων να απωθήσει επανειλημμένα τη χωροφυλακή και τα οθωμανικά στρατεύματα από την περιοχή. Κατά τις δύσκολες αυτές εποχές το χωριό δεν προσέφερε μόνο το δυσπρόσιτο περιβάλλον του, αλλά και σημαντικές προσωπικότητες που διακρίθηκαν για την εθνική τους δράση. Οι καπετάνιοι Νικόλαος Πετράκης (Πετρονικόλας) και Μάρκος Πετράκης (Πετρομάρκος) ξεχώρισαν για τη δράση τους κατά των Οθωμανών, ενώ ο Παύλος Γύπαρης, ο Στυλιανός Κοκκινάκης και Μιχάλης Μελαδάκης για τη συμμετοχή τους στους εθνικούς αγώνες στη Μακεδονία και την Ήπειρο.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1945) εγκαταστάθηκε στην περιοχή Βουρβουρέ Ασή Γωνιάς η «Ανώτατη Επιτροπή Αγώνα Κρήτης» υπό τον συνταγματάρχη Ανδρέα Παπαδάκη, ενώ για τις υπηρεσίες τους στην Αντίσταση διακρίθηκαν επίσης ο Πέτρος Παπαδοπετράκης (Πέτρακας) και ο «μαντατοφόρος της αντίστασης» Γιώργης Ψυχουντάκης (Μπερτόδουλος), ο οποίος διέσχιζε τεράστιες αποστάσεις μεταφέροντας μηνύματα από το Συμμαχικό Επιτελείο στην Αίγυπτο προς τις αντάρτικες ομάδες και αντίστροφα. Στο κέντρο του χωριού λειτουργεί ένα μουσείο με σημαντικά εκθέματα, όπως φωτογραφίες και ντοκουμέντα από τον Μακεδονικό Αγώνα μέχρι την Αντίσταση.

Η Ασή Γωνιά είναι επίσης γνωστή για την ευλογία των κοπαδιών, ένα παλιό έθιμο που τηρείται κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Τη μέρα αυτή οι βοσκοί φέρνουν τα αιγοπρόβατά τους στην εκκλησία του Άη-Γιώργη του Γαλατά, λίγο πιο κάτω από την πλατεία του χωριού. Εκεί τα ζώα μαντρώνονται κι αρμέγονται ένα-ένα, ενώ στη συνέχεια το κοπάδι ευλογείται από τον ιερέα. Στη συνέχεια το γάλα μοιράζεται στους παρευρισκόμενους κρύο ή βρασμένο, ενώ παράλληλα κοπέλες του χωριού ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές προσφέρουν κρητικά παξιμάδια και τυρί.

Διοικητικά, η Ασή Γωνιά αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Μαθέ το 1881, του Δήμου Γεωργιούπολης το 1900 και αυτοτελής κοινότητα από το 1915 μέχρι το 1999, οπότε και ανάχθηκε σε δήμο που ενώθηκε με άλλους πέντε το 2010 για να σχηματίσουν τον Δήμο Αποκορώνου.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης